Chorujemy na krztusiec i błonicę, bo się nie szczepimy? „Kontrowersji wokół szczepień nie należy lekceważyć”

Przypadek błonicy we Wrocławiu zelektryzował media i opinie publiczną. Choroba, która już od dekad wydawała się nieobecna, wróciła. Chociaż do zakażenia doszło przypuszczalnie poza Polską, istotna stała się inna informacja: czyli zachorowanie dziecka, które nie miało szczepienia przeciwko błonicy. A o tym, że coraz więcej rodziców nie szczepi swoich dzieci, mówi się nie od dzisiaj. Rozmawiamy z lekarzem o tym, jakie choroby mogą wrócić?

6-latek z błonicą w ciężkim stanie w szpitalu

Lekarze, którzy przyjęli 6-letniego pacjenta z błonicą do szpitala we Wrocławiu, przyznają: nie mieli wcześniej takiego przypadku. Nikt z personelu jeszcze błonicy nie leczył.

Obowiązkowe szczepienia sprawiły, że pewne choroby niemal zniknęły. Dopiero gdy zaczynamy je lekceważyć, przypominamy sobie o ich istnieniu, bo wracają.

- To jedna z głównych przyczyn, dla których szczepienia są tak istotne – często nie zdajemy sobie sprawy z realnego zagrożenia. Jedną z fundamentalnych zasad medycyny jest: „Lepiej zapobiegać niż leczyć.” A jeszcze lepiej – „Lepiej być zdrowym niż najlepiej leczonym chorym.” Szczepionki pełnią tu kluczową rolę: zapobiegają zakażeniom, a jeśli choroba mimo wszystko się pojawi, jej przebieg jest zazwyczaj znacznie łagodniejszy.

- wyjaśnia dr n. med. Andrzej Głuszak.

Jakie choroby wracają z braku szczepień?

Szczepienia przez lata były obowiązkowe i powszechne. Nie budziły oporu, dopóki m.in. "dzięki" dostępowi do internetu, antyszczepionkowe tezy zaczęły zyskiwać na popularności. Efekty? Odmowy szczepień. Gdy mówiono, że to spowoduje nawrót niemal wyeliminowanych chorób, mało kto w to wierzył. Teraz ten czarny scenariusz ziścił się na naszych oczach. 

- Dotyczy to zwłaszcza błonicy, choroby, która niegdyś była dramatycznym zagrożeniem, a dziś dzięki szczepieniom praktycznie jej nie ma. Podobnie sytuacja wygląda z krztuścem

– komentuje dr n. med. Andrzej Głuszak, internista kardiolog.

- Owszem, pojawiają się nowe warianty bakterii, a odporność po szczepieniach wykonanych wiele lat temu może słabnąć, ale nawet w takim przypadku przebieg choroby u osoby zaszczepionej jest łagodniejszy niż u kogoś bez jakiejkolwiek odporności - tłumaczy lekarz w rozmowie z Poradnikiem Zdrowie. 

- Podobnie jest z tężcem – chorobą, której dziś praktycznie nie widujemy, ale której ryzyko jest nadal realne. Bakterie tężca bytują w glebie i mogą przedostać się do organizmu przez nawet drobne rany, prowadząc do ciężkich powikłań. Dawniej tężec stanowił ogromne wyzwanie dla medycyny, ale dzięki powszechnym szczepieniom problem został zminimalizowany.

- wyjaśnia lekarz. 

Jakie choroby mogą wrócić z powodu braku szczepień

- Czy widziałaś kiedyś osobę chorą na polio? - pyta dr n. med. Andrzej Głuszak. Gdy przyznaję, że nie widziałam, doktor dodaje:

- A ja, kiedy byłem dzieckiem, znałem kilka osób, które miały trudności w poruszaniu się z powodu polio. Pamiętam kuzyna, który cudem przeżył błonicę. Sam chorowałem na krztusiec – miałem zaledwie kilka miesięcy, ale objawy były dramatyczne. To wszystko były powszechne choroby, które teraz niemal zniknęły. Ale mogą wrócić, jeśli stracimy czujność. Brak przypadków tych chorób sprawia, że zaczynamy je lekceważyć. Co więcej, zakażenie można przywieźć z zagranicy. Wystarczy podróż do regionu, gdzie poziom wyszczepienia jest niski. Osoby nieszczepione są szczególnie narażone.

- podkreśla lekarz. Z informacji, jakie mamy na temat wrocławskich pacjentów z błonicą, można wnioskować, że rzeczywiście do zakażenia doszło podczas pobytu w Afryce na turystycznym wyjeździe. Ustalono też, że dziecko, które zachorowało, nie było zaszczepione przeciwko błonicy. 

Wyjeżdżasz z Polski? Sprawdź paszport i kartę szczepień

Szczepienia w związku z podróżami są istotne, zwłaszcza że dziś podróżujemy częściej niż kiedykolwiek wcześniej. Wiele osób wybiera egzotyczne destynacje, które kiedyś były trudno dostępne – np. Afrykę Środkową. Niektórzy błędnie zakładają, że warunki sanitarne wszędzie są takie same jak w Europie, a pobyt w hotelu chroni przed chorobami.

- Tymczasem badania pokazują, że osoby, które przebywają kilka tygodni w tropikalnych rejonach bez profilaktyki, mają do 85 proc. ryzyka zakażenia infekcjami, z którymi wcześniej się nie stykały.

- komentuje lekarz. - Ryzyko infekcji jest więc niemal pewne, jeśli ktoś nie jest zaszczepiony lub nie stosuje innych form ochrony. Właśnie dlatego szczepienia są tak ważne – chronią przed groźnymi chorobami, które mogą wrócić do Europy – zauważa dr Głuszak i podkreśla: 

- Możemy zapytać starsze pokolenia – w Polsce jeszcze w latach 50. błonica i krztusiec były powszechne. Dopiero szczepienia pozwoliły nam je wyeliminować. Problemem jest transmisja chorób – szczepienia chronią nie tylko nas, ale także innych. Zmniejszają ryzyko rozprzestrzeniania się zakażeń w społeczeństwie.

Kolejnym aspektem jest zwiększona migracja – zarówno spoza Europy, jak i z Ukrainy, gdzie poziom szczepień nie był tak wysoki, co prowadziło choćby do regularnych epidemii odry u naszego wschodniego sąsiada.

- Dlatego tak ważne jest, aby służby zdrowia monitorowały status szczepień u osób przybywających z rejonów, gdzie szczepienia nie są powszechne. To mogłoby pomóc w zapobieganiu nowym ogniskom chorób zakaźnych

– zauważa dr Głuszak. - Podobnie jak w czasie pandemii COVID-19, gdy na lotniskach mierzono temperaturę podróżnym, w przypadku osób przybywających z regionów o podwyższonym ryzyku warto stosować odpowiednie środki ostrożności: izolację, kwarantannę czy diagnostykę w celu ograniczenia transmisji infekcji.

Dziecięce choroby zakaźne

Zobacz galerię 5 zdjęć

Rola szczepień i profilaktyki 

Dlaczego szczepienia są tak ważne? - Musimy być przygotowani na nowe zagrożenia – wyjaśnia lekarz.

- Szczepienia dają nam ochronę, ale równie ważna jest profilaktyka i procedury bezpieczeństwa, zwłaszcza w kontekście podróży. Nie wiemy, jakie nowe choroby mogą do nas trafić, zwłaszcza z Afryki czy Azji. W tropikalnych rejonach istnieją poważne zagrożenia wirusowe i bakteryjne.

Choć malaria nie ma w Polsce możliwości transmisji – nasze warunki klimatyczne nie sprzyjają rozwojowi komarów malarycznych – to jednak zdarzały się już przypadki śmiertelne po zakażeniu przywiezionym z zagranicy.

- Malaria to wciąż jedna z największych epidemii na świecie - ostrzega dr Głuszak.

- Szczepienia chronią nas przed powrotem groźnych chorób i zapewniają bezpieczeństwo całym społeczeństwom. To właśnie dzięki nim ospa prawdziwa została całkowicie wyeliminowana – to największy sukces medycyny prewencyjnej

- podkreśla dr n. med. Andrzej Głuszak.

- Kontrowersji wokół szczepień nie należy lekceważyć, ale starannie monitorować stosowanie szczepień, reagować na możliwe działania niepożądane. Dotychczasowe dane zdecydowanie wskazują na korzyści w proporcji do ryzyka.

Czy należy bać się zapomnianych chorób, które wracają?

Niektóre osoby sądzą, że choroby, które wracają, są "do przechorowania". Postrzegają je jako błahe, nie licząc się z możliwymi powikłaniami. To błąd, który może mieć bardzo wysoką cenę.

Nie bez powodu wprowadzono powszechne szczepienia, aby chronić populację przez ciężkim przebiegiem, możliwymi komplikacjami, a nawet śmiercią z powodu chorób zakaźnych. Jak się objawiają, jak można się zarazić, jaki jest przebieg i możliwe powikłania? 

Błonica - objawy, drogi transmisji, skutki

Błonica objawia się wysoką gorączką, bólem gardła, powiększeniem węzłów chłonnych oraz charakterystycznym szarym nalotem w gardle. Przenosi się drogą kropelkową, a powikłania mogą obejmować uszkodzenie serca, nerwów i nerek.

Tężec - jak przebiega i jak można się zarazić 

Tężec powoduje silne, bolesne skurcze mięśni, szczególnie szczękościsk utrudniający otwieranie ust. Zarazki dostają się przez rany skóry, a powikłania obejmują zaburzenia oddechu, złamania kości i śmierć.

Polio (choroba Heinego-Medina) - przebieg i skutki 

Polio objawia się gorączką, bólem głowy, osłabieniem mięśni, a w ciężkich przypadkach paraliżem kończyn. Wirus przenosi się drogą pokarmową lub kontaktową, mogąc prowadzić do trwałego kalectwa lub zgonu.

Krztusiec - dramatyczny wzost zakażeń, możliwe powikłania 

Krztusiec charakteryzuje się napadowym, duszącym kaszlem, któremu często towarzyszy wymiotowanie. Choroba rozprzestrzenia się drogą kropelkową, a powikłania mogą obejmować zapalenie płuc, uszkodzenie mózgu i śmierć, zwłaszcza u niemowląt. W przypadku tej choroby w ciągu roku odnotowano wzrost liczby przypadków o blisko 1400 proc. 

Dlaczego odra jest niebezpieczna? Jak można się zarazić odrą 

Odra powoduje wysoką gorączkę, katar, zapalenie spojówek oraz wysypkę, która zaczyna się na twarzy i rozprzestrzenia się na całe ciało. Przenosi się drogą kropelkową, a powikłania mogą obejmować zapalenie płuc, zapalenie mózgu oraz trwałe uszkodzenia neurologiczne.

Ospa właściwa - czym się różni od ospy wietrznej 

Ospa właściwa została wyeliminowana dzięki szczepieniom. Objawia się wysoką gorączką, silnym bólem głowy, wysypką przekształcającą się w pęcherze wypełnione płynem ropnym. Przenosi się drogą kropelkową lub kontaktową, a powikłania obejmują blizny, ślepotę, uszkodzenia narządów wewnętrznych i śmierć.

Katarzyna Głuszak