23 czynniki i 6 grup ryzyka udaru. Polska z najgorszym wynikiem w Europie Centralnej

W październiku 2024 roku na łamach The Lancet Neurology ukazało się podsumowanie dotyczące globalnego, regionalnego oraz krajowego obciążenia udarem mózgu. Wskazano na poszczególne czynniki ryzyka oraz grupy ludzi bardziej narażonych na wystąpienie zdarzeń o charakterze sercowo-naczyniowym. Polska w 2021 roku wypadła najgorzej wśród krajów Europy Centralnej.

Naukowcy przeanalizowali okres od 1990 do 2021 roku pod kątem częstości występowania udarów mózgu. Pod uwagę wzięto poziom śmiertelności, liczbę lat życia skorygowanych o niepełnosprawność (DALY). Kierowano się wskaźnikiem na 100 tys. osób rocznie dla udaru mózgu, udaru niedokrwiennego, krwotoku śródmózgowego oraz podpajęczynówkowego. Dane obejmują 204 państwa i terytoria w tym także Polskę.

Czynniki ryzyka udaru mózgu. Na liście aż 23 sytuacje 

Najnowsze informacje dotyczące obciążenia udarami pozyskano przy wykorzystaniu metodologii badań określanych jako globalne obciążenie chorobami, (Global Burden of Disease, GBD). W uproszczeniu jest to próba sprecyzowania rozmiaru utraty zdrowia z powodu chorób i czynników ryzyka z uwzględnieniem płci oraz wieku.

Dzięki badaniom ustalono, że tylko w 2021 roku z powodu udarów zmarło 7,3 mln ludzi, co stanowiło ponad 10% wszystkich zgonów i umiejscowiło udary na 3 miejscu spośród przyczyn globalnego obciążenia chorobami.

Udary były także czwartą, najczęstszą przyczyną DALY. Badacze wskazują, że tylko w 2021 roku odnotowano w sumie 93,8 mln powszechnych i 11,9 mln incydentalnych udarów. Z danych wynika, że wciąż w skali globalnej najczęściej występował udar niedokrwienny. Obliczono, że stanowił aż 65,3% przypadków. Drugie miejsce zajął krwotok śródmózgowy (28,8%), a trzecie, krwotok podpajęczynówkowy (5,8%).

Wspomniany wskaźnik DALY, stosowany jest w celu określenia stanu zdrowia danego społeczeństwa. Obejmuje lata życia utracone wskutek przedwczesnej śmierci bądź uszczerbku na zdrowiu w wyniku choroby lub urazu. 

Naukowcy dostrzegli, że wskaźnik ten znacznie wzrastał przez takie czynniki jak:

1. Wysokie BMI
2. Wysoka temperatura otoczenia
3. Niska temperatura otoczenia
4. Wysoki poziom glikemii na czczo
5. Dieta bogata w napoje słodzone cukrem
6. Niska aktywność fizyczna
7. Nadciśnienie
8. Narażenie na ołów
9. Dieta uboga w wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-6
10. Wysoki poziom cholesterolu LDL
11. Choroby nerek
12. Zanieczyszczenie powietrza cząstkami stałymi
13. Zanieczyszczenie powietrza w gospodarstwach domowych przez paliwa stałe
14. Zapalenie papierosów
15. Bierne palenie
16. Nadużywanie alkoholu
17. Dieta bogata w czerwone mięso
18. Dieta bogata w przetworzoną żywność
19. Dieta bogata w sód
20. Niskie spożycie błonnika
21. Niskie spożycie warzyw
22. Niskie spożycie owoców
23. Dieta uboga w żywność pełnoziarnistą.

Coraz więcej udarów i konieczność zmian

Badacze nie ukrywają, że od 1990 do 2021 roku obciążenie udarem mózgu wzrosło. Nasilający się trend wymaga podjęcia pilnych działań. Niektóre środki są niedrogie, a mogą poprawić nadzór nad udarami. 

Chodzi o zmianę stylu życia oraz działania profilaktyczne takie jak monitorowanie glikemii, czy ciśnienia tętniczego. Naukowcy wskazali na 6 grup ryzyka, które przyczyniają się do występowania udarów mózgu, a mianowicie:

• zanieczyszczenie powietrza,
• palenie tytoniu,
• ryzyko behawioralne,
• dietetyczne,
• środowiskowe,
• metaboliczne.

Fatalne wyniki Polski. Raport udarów

Z analizy wynika, że Polska wypada najgorzej ze wszystkich państw centralnej Europy pod względem ilości przypadków incydentalnych udarów odnotowanych w 2021 roku. Tylko w tym okresie tego rodzaju zdarzenia sercowo-naczyniowe dotknęły 72 tys. ludzi. 

Natomiast liczba przypadków powszechnych, czyli występujących w populacji i podzielona przez całkowitą populację wynosiła aż 485 tys. osób. Powalająca jest także liczba zgonów. Z danych wynika, że w 2021 roku z powodu jednego z rodzajów udaru mózgu zmarło 45 tys. Polaków, w kwestii zgonów w Europie Centralnej przegania nas tylko Rumunia (53 tys.).

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wskazuje, że sama liczba zgonów nie daje pełnego obrazu ciężaru związanego z chorobą. Dlatego do pełniejszego obrazu używa się wskaźnika Disability-adjusted life years (DALY). 

Jest to miara oparta na czasie, która łączy lata życia utracone z powodu przedwczesnej śmiertelności oraz lata życia utracone z powodu czasu spędzonego w stanach niepełnego zdrowia lub lat zdrowego życia utraconych z powodu niepełnosprawności.

Jeden DALY to jeden utracony rok w pełnym zdrowiu. Natomiast DALY dla choroby to suma lat życia utraconych z powodu przedwczesnej śmierci oraz lat przeżytych, ale jako osoba niepełnosprawna. Z najnowszego raportu The Lancet Neurology wynika, że wskaźnik DALY dotyczący tylko Polski w 2021 roku wyniósł 800 tys.

Magdalena Siraga