Zapalenie jamy ustnej - przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie jamy ustnej to rozległy stan zapalny śluzówki jamy ustnej i często warg. To bardzo bolesna choroba, utrudniająca codzienne życie, przede wszystkim przyjmowanie pokarmów, zarówno stałych jak i płynnych. Jakie są przyczyny, objawy i rodzaje zapalenia jamy ustnej? Jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Zapalenie jamy ustnej: przyczyny
2. Zapalenie jamy ustnej: rodzaje i objawy
3. Leczenie zapalenia jamy ustnej

Zapalenie jamy ustnej (zapalenie błony śluzowej jamy ustnej) jest rozległym procesem zapalnym zajmującym większość lub nawet całą powierzchnię błony śluzowej jamy ustnej oraz warg. Ból towarzyszący zapaleniu jest bardzo uciążliwy, często uniemożliwia normalne przyjmowanie pokarmów, a nawet płynów.

Zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej przybierają różnorodny wygląd: od delikatnej zmiany zabarwienia, obrzęku po rozległe, mnogie nadżerki i owrzodzenia. Zapalenie jamy ustnej nie jest jednorodną jednostką chorobową, przyczyn schorzenia może być wiele.

Zapalenie jamy ustnej: przyczyny

Pod nazwą zapalenie jamy ustnej kryje się wiele schorzeń. Do najczęściej występujących zapaleń jamy ustnej zaliczamy:

• zapalenia jamy ustnej związany z czynnikiem infekcyjnym (wirusowe, grzybicze, bakteryjne);
• zapalenia jamy ustnej związane z użytkowaniem nieprawidłowo dopasowanych protez zębowych;
• zapalenie związane z alergią kontaktową na niektóre pokarmy lub substancje chemiczne;
• zapalenie błony śluzowej w przebiegu radioterapii i chemioterapii nowotworów;
• aftowe zapalenie jamy ustnej;
• choroby ogólne, niedobory żywieniowe, palenie papierosów.

Przeczytaj także: Zapalenie dziąseł: objawy i leczenie 

Zapalenie jamy ustnej: rodzaje i objawy

• Zapalenie jamy ustnej związane z infekcją wirusową

Najczęściej jest to opryszczkowe zapalenie jamy ustnej związane z infekcją wirusem Herpes simplex. Występuje głównie u dzieci do 6. roku życia. Do zakażenia dochodzi przez kontakt ze śliną chorej osoby. Wirus rozwija się w organizmie przez około 5 dni, po tym czasie pojawiają się wykwity na błonie śluzowej. Po ustąpieniu infekcji pierwotnej wirus zatrzymuje się w zwojach nerwu trójdzielnego, by później co jakiś czas dać o sobie znać jako opryszczka nawracająca. Zmiany w pierwotnym opryszczkowym zapaleniu jamy ustnej przybierają postać pęcherzyków rozwijających się na zapalnie zmienionej błonie śluzowej. W warunkach jamy ustnej pęcherzyki szybko pękają tworząc bardzo bolesne nadżerki. Objawy miejscowe poprzedzone są występowaniem objawów ogólnych takich jak podniesiona temperatura, powiększone lokalne węzły chłonne, bóle mięśniowe czy złe samopoczucie. Nadżerki pokrywają się szarym, włóknikowym nalotem. Zmiany zaczynają się goić po około 8-10 dniach, nie pozostawiając po sobie śladów.

• Protetyczne zapalenie jamy ustnej (stomatitis prothetica)

Protetyczne zapalenie jamy ustnej (stomatitis prothetica), nazywane inaczej przewlekłą kandydozą zanikową, związane jest z użytkowaniem nieprawidłowo dopasowanych lub źle wykonanych protez zębowych. Wadliwe uzupełnienia protetyczne działają traumatyzująco na śluzówkę jamy ustnej, powodując rozwój stanu zapalnego. Grzyby z gatunku Candida upodobały sobie do rozwoju przestrzeń między płytą protezy a śluzówką. Uszkodzona błona śluzowa nie stanowi już bariery ochronnej dla rozwoju grzybów, które szybko ją infekują, doprowadzając do powstania wykwitów. Ze względu na rozległość zmian został wprowadzony następujący podział stomatopatii protetycznych (podział wg Newtona):

• stopień I- ogniskowe, punktowe zaczerwienienia śluzówki;
• stopień II - cała błona śluzowa przykryta płyta protezy jest zaczerwieniona może być nieznacznie obrzęknięta;
• stopień III- zmiany rozrostowe błony śluzowej czyli przerost brodawkowaty.

Przeczytaj także: Nadwrażliwość zębów. Domowe sposoby na złagodzenie nadwrażliwości zębów

• Poantybiotykowe zapalenie jamy ustnej

Innym rodzajem zapalenia jamy ustnej związanym z występowaniem grzybów jest tzw. poantybiotykowe zapalenie jamy ustnej, nazywane inaczej ostrą kandydozą zanikową. Rozwinąć się może ono u osób przewlekle przyjmujących antybiotyki lub stosujących miejscowo leki sterydowe. Przewlekła antybiotykoterapia powoduje zaburzenie równowagi w naturalnym ekosystemie mikroorganizmów jamy ustnej. Komórki bakteryjne zwalczane przez antybiotyk ustępują miejsca grzybom, które mogą się swobodnie rozwijać. Zmiany przyjmują postać czerwonych rozlanych plam, pokrytych ścieńczałym nabłonkiem. Wykwitom błony śluzowej towarzyszy często ostry, piekący ból.

• Alergiczne zapalenie jamy ustnej

Alergiczne zapalenie jamy ustnej, może być związane z reakcją alergiczną typu I lub alergią kontaktową (IV typ nadwrażliwości) na pokarmy, lub składniki uzupełnienie protetycznych użytkowanych przez pacjenta. Alergia kontaktowa powiązana jest z odpowiedzią immunologiczną organizmu typu komórkowego. Klinicznie zaobserwować można miejscowe zmiany rumieniowe, nieznaczny obrzęk, nadżerki lub nawet owrzodzenia. Pacjenci zgłaszający się do gabinetu podają subiektywne odczucia takie jak: ból, swędzenie, pieczenie. Pojawiają się skargi na lokalne parestezje czy mrowienie błony śluzowej jamy ustnej.

• Zapalenie jamy ustnej w przebiegu radio- i chemioterapii

Zapalenie jamy ustnej w przebiegu radio- i chemioterapii jest to zapalenie błony śluzowej jamy ustnej powstające w wyniku działania leków przeciwnowotworowych lub oddziaływania promieni jonizujących (radioterapia) w okolicy głowy i szyi. Terapia stosowana w leczeniu nowotworów ma na celu m.in. zahamowanie podziałów komórek. Leki stosowane w tym celu nie działają selektywnie tylko i wyłącznie na komórki nowotworowe. Uszkodzeniu pegają także szybko dzielące się zdrowe komórki organizmu. Należą do nich m.in komórki warstwy podstawnej ( jest to warstwa nabłonka odpowiedzialna za produkcję nowych komórek, a co za tym idzie - za regenerację nabłonka). W wyniku jej uszkodzenia dochodzi do powstawania rozległych owrzodzeń i nadżerek błony śluzowej charakteryzujących się dużą bolesnością. Zmianom może towarzyszyć zaczerwienienie oraz obrzęk błony śluzowej.

• Nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej (RAS)

Nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej (RAS) należy do grupy zmiana o niewyjaśnionych przyczynach powstawania. Domniemuje się, że związane jest z zaburzeniami w układzie odpornościowym, ścieńczeniem błony śluzowej, alergiami pokarmowymi. Charakteryzuje się ono występowaniem owrzodzeń i nadżerek na błonie śluzowej jamy ustnej. Owrzodzenia są płytkie, pokryte białym lub szarym nalotem, otoczone zaczerwienioną błoną śluzową. Wykwity cechują się dużą bolesnością. Jak wskazuje nazwa choroby, ma ona charakter nawracający. Ze względu na wielkość zmian i miejsce ich występowania wyróżniono 3 rodzaje wykwitów: afty małe, afty duże, afty opryszczkopodobne.

Leczenie zapalenia jamy ustnej

Ze względu na różne przyczyny powstawania zapalenia jamy ustnej, postępowanie powinno zostać indywidualnie dobrane do pacjenta. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów konieczna jest wizyta u lekarza, który odpowiednio pokieruje leczeniem.

Bardzo ważne jest zwalczenie czynnika wywołującego chorobę. Jeżeli to konieczne, może zostać wprowadzone leczenie przeciwgrzybicze lub przeciwwirusowe. Wskazana jest także odpowiednia dieta. Wyrównanie niedoborów pokarmowych poprawia stan całego organizmu, w tym również błony śluzowej. Dodatkowo unikanie pokarmów wywołujących alergię kontaktową spowoduje zminimalizowanie jej objawów.

W niektórych przypadkach przyczyna choroby pozostaje nieuchwytna lub nie da się jej wyeliminować. W takich sytuacjach stosowane jest leczenie objawowe mające na celu zmniejszyć dyskomfort pacjenta związany z odczuwanym bólem i innymi objawami. W przypadku rozpoznania zapalenie jamy ustnej ważne jest utrzymywanie odpowiedniej higieny jamy ustnej. Zaleca się delikatne szczotkowanie zębów miękką szczoteczką, wskazane jest stosowanie płukanek przeciwbakteryjnych (zawierających chlorheksydynę).