SMOG - jak powstaje? Wpływ smogu na zdrowie

Smog to mgła zawierająca zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Polska znajduje się w niechlubnej czołówce najbardziej zanieczyszczonych krajów w Unii Europejskiej. Oddychamy w naszym kraju bardzo złym powietrzem, przez co rocznie umiera przedwcześnie ponad 48 tysięcy osób. Sprawdź, jak powstaje smog, jaki jest jego wpływ na zdrowie i które miasta w Polsce są najbardziej rakotwórcze.

Spis treści

1. Smog - jak powstaje? Przyczyny smogu
2. Smog - skład smogu
3. Smog - skala jakości powietrza. Jakie są normy jakości powietrza
4. Smog - miasta, w których jest najwięcej smogu
5. Smog - wpływ smogu na zdrowie
6. Smog - wpływ na zdrowie dzieci
7. Smog w Polsce rocznie zabija nawet 45 tys. osób

Smog (ang. smoke "dym", fog "mgła") to mgła zawierająca zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Są to głównie pyły i gazy pochodzące ze spalania węgla w piecach, spalin samochodowych, zakładów przemysłowych. Ze względu na  miejsce, warunki powstawania oraz skład chemiczny, wyróżnia się dwa rodzaje smogu: smog klasyczny (londyński) i smog fotochemiczny (typu Los Angeles).

Smog klasyczny to inaczej smog kwaśny lub smog londyński. Występuje głownie od listopada do lutego w umiarkowanej strefie klimatycznej - w regionach, gdzie domy są ogrzewane przez spalanie węgla i innych paliw stałych.

Z kolei smog fotochemiczny (smog utleniający) tworzy się głównie w miesiącach letnich. Unosi się on zwykle w słoneczne dni, gdy temperatura powietrza jest wysoka (pomiędzy 25 a 35°C), a na ulicach panuje duży ruch. Smog fotochemiczny obserwowany jest w wielu miastach na świecie, np.: Santiago (Chile), Caracas (Wenezuela), Meksyk (Meksyk), Ateny (Grecja), Pekin (Chiny), Tokio (Japonia), Rzym (Włochy), Polska (np. Kraków).

Smog - jak powstaje? Przyczyny smogu

Głównym źródłem kwaśnego smogu są instalacje grzewcze (kotły, piece), służące do ogrzewania domów jednorodzinnych i starych kamienic. Jest tak z kilku powodów:¹

• powszechność wykorzystania kotłów i pieców na paliwa stałe w domach jedno- i wielorodzinnych. Ten sposób ogrzewania stosowany jest w ponad 49 proc. polskich gospodarstw domowych
• stosowanie instalacji starego typu, tzw. kopciuchów (albo śmieciuchów), czyli pieców lub kotłów górnego spalania, w których da się spalić praktycznie wszystko, co się do nich wrzuci

WAŻNE! Sejmik Małopolski jednogłośnie przyjął chwałę antysmogową, która zakłada, że od 1 lipca 2017 roku w całym regionie będzie można montować w nowych domach wyłącznie piece do ogrzewania na paliwa stałe, spełniające najwyższe normy emisyjne. Stare kotły muszą zostać wymienione do 2023 r.

• nieumiejętne używanie kotłów górnego spalania, co powoduje wydzielanie się dużych ilości dymu, w którym zawarte są substancje zanieczyszczające powietrze

• używanie paliw niskiej jakości. Im gorszej jakości węgiel, tym mniej trzeba za niego zapłacić. Cena mułu węglowego –wilgotnej mieszaniny węgla i skał będącej w zasadzie odpadem po procesie oczyszczania węgla – jest dwa razy niższa od ceny ekogroszku. To wystarczy, aby taki opał cieszył się dużym powodzeniem. Tymczasem muł węglowy ma bardzo dużą zawartość popiołu, co skutkuje podwyższoną emisją pyłów, a jednocześnie prowadzi do niszczenia instalacji grzewczej. Co gorsza, jest on również źródłem metali ciężkich, przede wszystkim rtęci
• palenie odpadami - w ten sposób Polacy pozbywają się nawet 2 mln ton odpadów rocznie. Odpady, trafiające do pieca są bardziej szkodliwe niż jakiekolwiek paliwo – przy ich spalaniu powstają m.in. toksyczne dioksyny, furany, cyjanowodór

Istotny wpływ na powstawanie kwaśnego smogu ma również transport drogowy. Wbrew powszechnej opinii udział przemysłu w zanieczyszczeniu powietrza jest niewielki i to nawet wtedy, gdy do emisji z procesów produkcyjnych doliczymy zanieczyszczenia wytwarzane przez energetykę zawodową (produkcję energii elektrycznej i cieplnej w elektrowniach i elektrociepłowniach).

Z kolei źródłem smogu fotochemicznego są głównie spaliny samochodowe, które wchodzą w reakcję ze światłem słonecznym, w wyniku czego powstają trujące substancje.

WARTO WIEDZIEĆ: Dom bez smogu

Do smogu kwaśnego przyczyniają się głównie ( w ponad 80 proc.) gospodarstwa domowe (ogrzewanie domów). W mniejszym stopniu transport (samochody), przemysł, rolnictwo. Utrzymywaniu się smogu sprzyjają bezwietrzna, wyżowa pogoda, a także zagłębienia terenu.

Smog - skład smogu

Ze względu na powszechność występowania i szkodliwość, szczególną wagę przywiązuje się do następujących substancji zanieczyszczających atmosferę:¹

• Pyły, w tym PM10 i PM2,5 - pyły nie stanowią jednorodnej grupy substancji. Mogą to być drobiny kurzu, popiołu, sadzy oraz piasku, a także pyłki roślin a nawet starte ogumienie, tarcze i klocki hamulcowe samochodów. Na powierzchni takich cząsteczek często  osiadają inne substancje  (m.in.metale  ciężkie),  które w  ten sposób mogą przenikać do organizmu wraz z wdychanym powietrzem.

Pył  PM10  to pył, którego cząsteczki mają średnicę 10 mikrometrów lub mniejszą (dla porównania grubość ludzkiego włosa to 50-90 mikrometrów). Taki pył łatwo przenika do górnych dróg  oddechowych i płuc. PM2,5 to pył, którego cząsteczki mają 2,5 mikrometra lub mniej. PM2,5 tworzą często substancje toksyczne – m.in. związki metali ciężkich czy lotne związki organiczne. PM2,5 jest bardziej niebezpieczny dla zdrowia niż  PM10 – mniejsze  cząsteczki  trafiają  aż do pęcherzyków płucnych, a stamtąd mogą przenikać do krwi.

• wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), w tym benzo(a)piren - to substancje powstające w wyniku niecałkowitego spalania związków organicznych, np. drewna, śmieci czy paliw samochodowych, a także tworzyw sztucznych. Jednym z nich jest benzo(a)piren, który jest kumulowany w organizmie i ma właściwości rakotwórcze

Smog kwaśny zawiera głównie dwutlenek siarki i dwutlenek węgla oraz pyły. Smog fotochemiczny to smog, którego głównymi składnikami są aktywne chemicznie związki organiczne (nadtlenki, aldehydy) oraz ozon, tlenek węgla, tlenki azotu.

• tlenki azotu - to grupa  nieorganicznych  związków chemicznych, z których w powietrzu najczęściej występują tlenek i dwutlenek azotu. Największy wpływ na emisje tlenków azotu mają spaliny z transportu samochodowego
• tlenki siarki - to nieorganiczny  związek chemiczny  powstający  m.in. w wyniku spalania paliw kopalnych. Łatwo rozpuszcza  się w wodzie, czego efektem są kwaśne deszcze niszczące roślinność i budynki oraz powodujące korozję metali
• metale ciężkie, m.in. kadm, rtęć, ołów - są uwalniane do atmosfery w wyniku spalania tego paliwa. Wszystkie trzy metale mogą  powodować ostre zatrucie organizmu, ale także kumulują się, czego skutkiem  są zatrucia przewlekłe
• tlenek węgla - powstaje w wyniku spalania paliw kopalnych, a także  biomasy. Jego toksyczność wynika z większej od tlenu zdolności do wiązania z  hemoglobiną, wskutek czego wypiera z krwiobiegu tlen
• ozon - to jedna z form tlenu. Nie jest  emitowany bezpośrednio do atmosfery, ale powstaje w niej w wyniku reakcji innych zanieczyszczeń

Smog - skala jakości powietrza. Jakie są normy jakości powietrza

Legenda:⁸

• bardzo dobry - jakość powietrza jest bardzo dobra, zanieczyszczenie powietrza nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, warunki bardzo sprzyjające do wszelkich aktywności na wolnym powietrzu, bez ograniczeń
• dobry - jakość powietrza jest zadowalająca, zanieczyszczenie powietrza powoduje brak lub niskie ryzyko zagrożenia dla zdrowia. Można przebywać na wolnym powietrzu i wykonywać dowolną aktywność, bez ograniczeń
• umiarkowany - jakość powietrza jest akceptowalna. Zanieczyszczenie powietrza może stanowić zagrożenie dla zdrowia w szczególnych przypadkach (dla osób chorych, osób starszych, kobiet w ciąży oraz małych dzieci). Warunki umiarkowane do aktywności na wolnym powietrzu
• dostateczny - jakość powietrza jest dostateczna, zanieczyszczenie powietrza stanowi zagrożenie dla zdrowia (szczególnie dla osób chorych, starszych, kobiet w ciąży oraz małych dzieci) oraz może mieć negatywne skutki zdrowotne. Należy rozważyć ograniczenie (skrócenie lub rozłożenie w czasie) aktywności na wolnym powietrzu, szczególnie jeśli ta aktywność wymaga długotrwałego lub wzmożonego wysiłku fizycznego
• zły - jakość powietrza jest zła, osoby chore, starsze, kobiety w ciąży oraz małe dzieci powinny unikać przebywania na wolnym powietrzu. Pozostała populacja powinna ograniczyć do minimum wszelką aktywność fizyczną na wolnym powietrzu - szczególnie wymagającą długotrwałego lub wzmożonego wysiłku fizycznego
• bardzo zły - jakość powietrza jest bardzo zła i ma negatywny wpływ na zdrowie. Osoby chore, starsze, kobiety w ciąży oraz małe dzieci powinny bezwzględnie unikać przebywania na wolnym powietrzu. Pozostała populacja powinna ograniczyć przebywanie na wolnym powietrzu do niezbędnego minimum. Wszelkie aktywności fizyczne na zewnątrz są odradzane. Długotrwała ekspozycja na działanie substancji znajdujących się w powietrzu zwiększa ryzyko wystąpienia zmian m.in. w układzie oddechowym, naczyniowo-sercowym oraz odpornościowym

Wg rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, dopuszczalna średnia dobowa norma emisji pyłu zawieszonego w powietrzu PM10 to 50 mikrogramów na metr sześcienny.⁷ Przekroczenie wartości progowej 200 mikrogramów na metr sześc. musi być podane do publicznej wiadomości, natomiast przekroczenie 300 mikrogramów na metr sześcienny oznacza stan alarmowy, kiedy należy starać się ograniczyć przebywanie na wolnym powietrzu Indeks jakości powietrza wyszczególnia sześć stopni: przy stężeniu poniżej 20 mikrogramów jakość jest bardzo dobra, między 21 a 60 mikrogramów - dobra, 61-100 mikrogramów - umiarkowana, 101-140 mikrogramów - dostateczna, 141-200 mikrogramów - zła, a powyżej 200 - bardzo zła. Przekroczenie 300 mikrogramów pyłu na m³ oznacza alarm smogowy.

Smog - miasta, w których jest najwięcej smogu

Źródło: nik.gov.pl

Smog - wpływ smogu na zdrowie

U osób zdrowych nawet krótkotrwały kontakt ze smogiem wywołuje: stany zapalne, podrażnienie spojówek, krtani i tchawicy, łagodne, przemijające stany zapalne płuc, zmęczenie, spadek tolerancji wysiłku. Z kolei u osób chorych na astmę i POCHP dochodzi do zaostrzenia tych schorzeń, nierzadko ze skutkiem śmiertelnym.³

Natomiast wieloletni kontakt z zanieczyszczeniami powietrza może prowadzić do rozwoju nowotworów złośliwych, takich jak:

• rak płuca
• rak zatok
• nowotwory jamy ustnej, gardła i krtani oraz przełyku
• rak nerki

Według WHO, zanieczyszczenie powietrza w 30 proc. odpowiada za powstawanie nowotworów.

Innym skutkiem długotrwałej ekspozycji na smog jest rozwój przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POCHP). Obecnie u co najmniej 40 proc. chorujących na POCHP nie stwierdza się głównych czynników ryzyka, takich jak: palenie tytoniu czy obciążenia genetyczne. U tych pacjentów przyczyną choroby najpewniej są zanieczyszczenia powietrza.

Smog jest szczególnie groźny dla dzieci, kobiet w ciąży, osób  starszych oraz chorych ze schorzeniami układu oddechowego i alergików.

Pyły zawieszone, głównie  PM2,5, mają możliwość przechodzenia przez ściany pęcherzyków płucnych i trafiają najpierw do naczyń płucnych, później do całego układu krwionośnego, przyczyniając się w istotny sposób do rozwoju:

• choroby niedokrwiennej serca
• nadciśnienia tętniczego
• zaburzeń rytmu serca

Nasilają też niewydolność serca oraz mogą prowadzić do nagłej śmierci sercowej. Najbardziej zagrożone osoby niekorzystnym działaniem pyłów zawieszonych, to pacjenci już chorujący na chorobę wieńcową, osoby starsze (powyżej 65. roku życia), kobiety, osoby otyłe, osoby chorujące na cukrzycę i przewlekle choroby układu oddechowego oraz osoby palące tytoń.

Smog przyczynia się też do szybszego starzenia się układu nerwowego, a nawet zwiększa ryzyko choroby Alzheimera i demencji, przekonują naukowcy z Ontario w Kanadzie.⁴ Postanowili oni badać wpływ dróg o dużym natężeniu ruchu na częstość występowania demencji, choroby Parkinsona i stwardnienia rozsianego (SM) wśród ludzi, którzy mieszkają tuż przy samej drodze lub w jej pobliżu. W teście wzięło udział ponad 6 mln dorosłych obywateli Kanady (w wieku 20-85 lat), którzy 5 lat przed rozpoczęciem badania nie mieli zdiagnozowanej żadnej z wymienionych chorób. Stan ich zdrowia obserwowano przez 11 lat (od roku 2001 do 2012). Uczeni nie dostrzegli związku między mieszkaniem blisko autostrady czy inną drogą o dużym natężeniu ruchu a ryzykiem rozwoju choroby Parkinsona i SM. Jednak okazało się, że osoby mieszkające w odległości 50 metrów od drogi z dużym ruchem miały o 7 proc. wyższe ryzyko rozwoju demencji. Wzrost ryzyka wynosił 4 proc. u ludzi żyjących od 50 do 100 metrów od ruchliwej drogi i do 2 proc. u osób żyjących pomiędzy 101 i 200 metrów od drogi szybkiego ruchu. Przy większych odległościach nie znaleziono dowodów na związek z chorobą. Zdaniem naukowców wyniki mają związek z zanieczyszczeniem powietrza – długotrwałym narażeniem na dwutlenek azotu i drobne cząsteczki pyłów.

Substancje zawarte w smogu są związkami, które mogą powodować również problemy z płodnością, alergie, zaburzenia pracy wątroby.

Smog - wpływ na zdrowie dzieci

Zanieczyszczenia powietrza szczególnie niekorzystnie oddziałują na zdrowie dzieci i to już w okresie płodowym. Mogą powodować wady wrodzone, pogorszenie się parametrów, takich jak masa, długość  ciała, obwód urodzeniowy główki. Prawdopodobnie substancje te upośledzają przepływ krwi przez łożysko, w wyniku czego płód rozwija się wolniej. W konsekwencji po urodzeniu dziecko osiąga gorsze umiejętności poznawcze, językowe i motoryczne w pierwszych latach po urodzeniu niż mogłyby osiągać, gdyby jakość powietrza była lepsza. Ma ono gorszy potencjał rozwoju intelektualnego, a w przyszłości może osiągać gorsze wyniki w szkole, mieć problemy z koncentracją czy funkcjonowaniem w grupie rówieśników. Poza tym zauważono, że dzieci w wieku przedszkolnym, mieszkające na terenach, gdzie jest zanieczyszczone powietrze, częściej chorują na infekcje górnych dróg oddechowych niż starsze dzieci czy dorośli w średnim wieku.

Dzieci są najbardziej narażone na negatywne skutki oddychania zanieczyszczonym powietrzem. Dzieje się tak z kilku powodów. Po pierwsze, układ oddechowy dzieci jest jeszcze niedojrzały, a drogi oddechowe wąskie i krótkie, co zwiększa ich podatność na podrażnienia i stan zapalny. Ponadto dzieci oddychają szybciej niż dorośli, a w dodatku zanieczyszczenia kumulują się bliżej gruntu, dlatego dzieci wdychają ich proporcjonalnie więcej. Nie bez znaczenia jest też fakt, że duży odsetek maluchów oddycha ustami, a nie przez nos, który jest w stanie wyłapać więcej zanieczyszczeń.⁵

Smog w Polsce rocznie zabija nawet 45 tys. osób

Światowa Organizacja Zdrowia oszacowała, że rocznie około 3 miliony osób umiera przedwcześnie z powodu zanieczyszczenia powietrza. Każdego roku w naszym kraju z powodu chorób związanych z wysokimi zanieczyszczeniami powietrza umiera przedwcześnie nawet 45 tysięcy osób, czyli małej wielkości miasto.

Dokładniejsze dane znajdują się w raporcie „Oddziaływanie środowiska atmosferycznego na zdrowie człowieka”, opracowanym na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, który realizuje projekt „Life Apis”.⁴ Autorami opracowania są eksperci specjalizujący się w problematyce wpływu jakości powietrza na zdrowie – Krzysztof Skotak oraz Łukasz Adamkiewicz. Zbadali oni 14 gmin, które obejmują około 40 proc. mieszkańców Dolnego Śląska. Zbadali 14 gmin, które obejmują około 40 proc. mieszkańców Dolnego Śląska. Okazuje się, że we wszystkich gminach aż 13 proc. zgonów w latach 2008-2015 miało związek ze złym stanem powietrza. Najwięcej w Nowej Rudzie, bo prawie 20 proc. We Wrocławiu to prawie 15 proc. Oznacza to, że prawie tysiąc osób w stolicy regionu umiera z uwagi na skutki smogu. W Wałbrzychu jest to 260 osób, w Legnicy – prawie 150, a w Jeleniej Górze – prawie 100. We wszystkich analizowanych gminach w samym tylko 2015 r. z powodu zanieczyszczenia powietrza przedwcześnie umarło około 3 tys. osób.

Źródło: materiały prasowe organizatorów kampanii Tworzymy atmosferę

2,00 zł

Kup teraz

ABS, dieta na płaski brzuch - e-poradnik

Z poradnika dowiesz się:

• co jeść, by osiągnąć wymarzony rezultat
• które produkty są zakazane
• dlaczego wystarczy ćwiczyć co drugi dzień

Monika Majewska