Dziedziczny czerniak złośliwy: wskazania do badania genetycznego

Czerniak złośliwy jest diagnozowany w Polsce u około 2 tysięcy osób rocznie, z czego do 15 procent przypadków jest to postać rodzinna o podłożu genetycznym. Dziedziczny czerniak złośliwy w około 25-40 procentach wynika z mutacji w genie CDKN2A. Sprawdź, kiedy warto wykonać badanie genetyczne w kierunku czerniaka.

Spis treści

1. Dziedziczenie predyspozycji do zachorowania na czerniaka złośliwego
2. Jak rozpoznać czerniaka?
3. Rozwój czerniaka złośliwego
4. Rozpoznanie czerniaka i rokowania
5. Czerniak złośliwy: wskazania do wykonania badania genetycznego
6. Zapobieganie rozwinięciu się choroby

Czerniak złośliwy jest jednym z najbardziej złośliwych nowotworów. Wywodzi się z komórek barwnikowych pochodzenia neuroektodermalnego (melanocytów), które we wczesnej fazie rozwoju embrionalnego przenoszą się z cewy nerwowej do narządów i tkanek (skóra, oko, opony mózgowe, układ moczowo-płciowy, etc.). Komórki te warunkują karnację (fenotyp) skóry i jej wrażliwość na promienie ultrafioletowe (UV), syntetyzując i wydzielając swoisty barwnik – melatoninę.

W związku z tym, że najwięcej melanocytów znajduje się w naskórku, najczęściej punktem wyjścia czerniaka jest skóra. Nie jest to jednak jedyne miejsce rozwoju tego nowotworu, gdyż komórki te znajdują się również w innych tkankach i narządach. Niemal co 10 czerniak rozwija się pierwotnie gdzie indziej, najczęściej w błonach śluzowych narządów płciowych i jamy ustnej oraz w gałce ocznej.

Czerniak złośliwy stanowi ok. 1% wszystkich diagnozowanych nowotworów, mimo to stanowi istotny problem, gdyż w ostatnich latach obserwowany jest znaczny wzrost zachorowalności na ten nowotwór oraz z uwagi na stosunkowo młody wiek chorych (30-50 lat). Wzrost zachorowań dotyczy przede wszystkim rasy białej. W Polsce rocznie diagnozowanych jest ok. 2 tys. przypadków czerniaka złośliwego, z czego do 15% to postać rodzinna o podłożu genetycznym.

Dziedziczenie predyspozycji do zachorowania na czerniaka złośliwego

Dziedziczny czerniak złośliwy w około 25-40% przypadków jest spowodowany mutacjami w genie CDKN2A zlokalizowanym na chromosomie 9p21. W 3,5% populacji Polskiej obserwowany jest wariant p.A148T, podwyższający ryzyko rozwoju czerniaka. Mutacje uszkadzające gen CDKN2A w innych regionach prowadzą do rozwoju rodzinnego zespołu czerniak-rak trzustki. Dziedziczenie predyspozycji do zachorowania jest dominujące, czyli wystarczy otrzymanie uszkodzonego genu od jednego z rodziców, aby mieć podwyższone ryzyko zachorowania.

Jak rozpoznać czerniaka?

Rozwój czerniaka złośliwego

Czerniak złośliwy uwarunkowany rodzinnie jest rozpoznawany wcześnie, zwykle przed 50 r.ż. (zauważalne jest stopniowe obniżanie się wieku chorych). Niekiedy w rodzinie występują nowotwory innych narządów (trzustka, wczesny rak piersi) i prawdopodobnie inne typy nowotworów (rak płuca). Czerniak złośliwy zwykle wywodzi się ze zwanych potocznie pieprzyków (znamion barwnikowych skóry),  jego wzrostowi towarzyszą powiększanie, obrzęk zapalny, owrzodzenie, świąd i krwawienie.

Uważa się, że osoby posiadające na skórze pieprzyki powinny obserwować zmiany, które zachodzą w ich obrębie. W przypadku zaobserwowania któregoś z wymienionych wyżej symptomów zaleca się kontakt z lekarzem.

Rozpoznanie czerniaka i rokowania

Nowotwór często zlokalizowany jest na odkrytych częściach skóry lub w miejscach narażonych na drażnienie mechaniczne, często jest wieloogniskowy. Charakteryzuje się wczesnymi przerzutami, niską wrażliwością na leki, a w związku z tym wysoką śmiertelnością. Lekarze podkreślają jednak, że wczesne rozpoznanie czerniaka daje szansę na całkowite wyleczenie. W krajach o wysokiej zachorowalności, ale i bardzo rozwiniętej świadomości społecznej i wyczuleniu środowiska medycznego, ok. 90% przypadków diagnozowanych jest w początkowej fazie (ograniczonego do skóry/błony śluzowej). W Polsce większość chorych zgłasza się do lekarza z już zaawansowanym czerniakiem i obecnością przerzutów.

Czerniak złośliwy: wskazania do wykonania badania genetycznego

• zachorowania na czerniaka występujące w rodzinie (co najmniej 2 przypadki wśród najbliższych krewnych), zwłaszcza przed 50 r.ż.;
• podejrzenie zespołu czerniak-rak trzustki (co najmniej 2 przypadki czerniaka i/lub raka trzustki wśród najbliższych krewnych), zwłaszcza przy jednoczesnym występowaniu w rodzinie innych nowotworów np. wczesny rak piersi;
• typ skóry wrażliwej na promieniowanie UV (jasna karnacja, rude lub blond włosy, niebieskie tęczówki, liczne piegi), duża ilość wrodzonych znamion barwnikowych, przy długotrwałej ekspozycji na słońce i promieniowanie ultrafioletowe lub z oparzeniami słonecznymi (szczególnie w dzieciństwie);
• wykrycie u krewnych mutacji genu CDKN2A.

Zapobieganie rozwinięciu się choroby

Ze względu na ograniczoną skuteczność leczenia zaawansowanego czerniaka i wyjątkową złośliwość tego nowotworu najistotniejszą rolę odgrywa poprawa nawyków zdrowotnych i badania przesiewowe, pozwalające na wczesne rozpoznanie choroby. Osoby z grupy podwyższonego ryzyka powinny stosować ochronę przeciwsłoneczną (kremy z filtrem o SPF minimum 15, w zależności od fenotypu skóry) oraz starannie oglądać zmiany skórne zwłaszcza w okolicach eksponowanych na działanie promieni słonecznych.

Zaleca się profilaktyczne, wczesne usuwanie podejrzanych znamion oraz ich badanie histopatologiczne. Czynnikami podnoszącymi ryzyko zezłośliwienia zmian skórnych są: drażnienie mechaniczne znamion, nadmierne nasłonecznienie, ekspozycja na UV oraz immunosupresja.

Zaleca się również nadzór onkologiczny: badanie dermatologiczne co 6 miesięcy dla chorych i najbliższych krewnych, a w rodzinach z innymi nowotworami należy poszerzyć skrining o zagrożony narząd. Badanie genetyczne genu CDKN2A, potwierdzające dziedziczną predyspozycję do zachorowania umożliwia objęcie profilaktyką także bezobjawowych krewnych chorego – nosicieli mutacji.

Przed wykonaniem badania warto skonsultować się z lekarzem genetykiem, który dobierze odpowiednie badanie.