ODLEŻYNY - zapobieganie i leczenie

Odleżyny to problem nie tylko osób obłożnie chorych, miesiącami leżących w łóżku. Mogą powstać w ciągu kilku dni, a nawet godzin. Warto wiedzieć, jak im zapobiec i jak je leczyć, jeśli się pojawią.

Zdrowa osoba, nawet podczas głębokiego snu, nieświadomie zmienia pozycję ciała co 15–20 minut. W ten sposób organizm sam dba, by z powodu ucisku żaden z narządów, także skóra, nie był narażony na niedokrwienie. Inaczej jest u osób unieruchomionych chorobą, nieprzytomnych czy będących pod wpływem silnych środków uspokajających. Dociśnięcie (ciężarem ciała) miękkich tkanek skóry do twardego podłoża (np. łóżka czy wózka inwalidzkiego) powoduje niedokrwienie, a następnie obumieranie tych tkanek. Silny ucisk, np. u osób otyłych, może już po godzinie doprowadzić do powstania odleżyn.

Kontroluj wygląd skóry, aby nie dopuścić do odleżyn

Odleżyny najczęściej powstają w tych miejscach, gdzie kości znajdują się płytko pod skórą. W przypadku chorych leżących obszarami najbardziej narażonymi, bo stale uciskanymi ciężarem ciała, są potylica, uszy, okolice grzbietu, kości krzyżowej i ogonowej oraz wystająca część kości udowej w miejscu, gdzie styka się z miednicą. U chorych siedzących – pośladki, pięty, palce u nóg, łopatki, łokcie. Prawdopodobieństwo odleżyn jest tym większe, im gorsza jest kondycja skóry. Dotyczy to zatem szczególnie diabetyków, osób z zaburzeniami krążenia, a także niedożywionych i starszych, bo w ich przypadku podskórna tkanka tłuszczowa jest cienka, a skóra ma mniej włókien kolagenowych i jest mniej odporna na urazy. Do powstania odleżyn przyczyniać się może też zawilgocenie skóry (np. z powodu nietrzymania moczu), niedostateczna higiena, nierówności pościeli czy tarcie uciskanych partii ciała. Dlatego stan skóry trzeba kontrolować często i uważnie. Pierwszym symptomem zaburzeń jej ukrwienia jest zaczerwienienie, które nie znika pod wpływem ucisku. Potem dochodzi do uszkodzenia skóry, najpierw tylko powierzchownego, co objawia się jako otarcie, pęcherz lub płytkie owrzodzenie. Zmiany się pogłębiają, niedokrwiona tkanka obumiera i staje się żółtawa, potem brązowa. Dochodzi do rozległych uszkodzeń tkanki mięśniowej, kostnej lub innych (ścięgno, torebka stawowa).

Zapobiegaj odleżynom

Jak pielęgnować chorego, by nie dopuścić do powstania odleżyn?

• Zmieniaj ułożenie ciała chorego – nie rzadziej niż co 2 godziny. Unikaj układania go całkiem na boku, bo duży ucisk sprzyja powstaniu odleżyny w okolicy kości biodrowej. Najlepiej odchylić ciało o ok. 30 stopni w przód lub tył i podeprzeć poduszkami. Poduszkę wsuń też między nogi, zwłaszcza na wysokości kolan i kostek. Ogranicz również siedzenie chorego w łóżku, ponieważ taka pozycja powoduje zsuwanie się i uciskanie dolnej partii pleców oraz pięt.
• Aby zmniejszyć ucisk, kładź poduszki między wyniosłości kostne a łóżko czy fotel, w którym przebywa chory. W sklepach ze sprzętem rehabilitacyjnym możesz też kupić specjalne krążki przeciwodleżynowe (np. pod pośladki), kliny, ochraniacze na stopy, podpórki na łokcie i pięty, wałki pod kark i kolana.
• Stosuj specjalne materace przeciwodleżynowe. Można je kupić lub wypożyczyć. Są to materace zmiennociśnieniowe (sterowane pompką), mają komory, w które wtłaczane jest powietrze. Dzięki silniejszemu lub słabszemu napompowaniu zmienia się nacisk na różne partie ciała stykające się z materacem. Są też materace żelowe, z lateksu lub np. wykonane z falistej gąbki – przypominają jeża, którego kolce przy każdym ruchu wywierają ucisk na inne obszary ciała.
• Staraj się w miarę możliwości zapewnić choremu trochę ruchu, choćby poprzez bierne wykonywanie przez niego ćwiczeń, np. unoszenie i zginanie nóg i rąk.
• Dbaj o higienę ciała chorego. Do mycia używaj delikatnych mydeł lub specjalnych płynów (o pH 5,5). Po umyciu dokładnie osusz skórę ręcznikiem (bez pocierania), a następnie natłuść, np. oliwką dla dzieci. Miejsca szczególnie narażone na odleżyny możesz dodatkowo posmarować preparatem, który nie tylko ochroni skórę przed kontaktem z potem lub moczem, ale też zawiera substancje dezynfekujące i lecznicze.
• Aby poprawić ukrwienie miejsc zagrożonych powstaniem odleżyn, dobrze jest je oklepywać. To rodzaj masażu, który najlepiej robić kilka razy dziennie – dłoń ze złączonymi palcami ułóż w „daszek” i oklepuj tak, aby między dłonią a skórą chorego powstała tzw. poduszka powietrzna.
• Zatroszcz się o odpowiednią pościel i bieliznę dla chorego – powinny być z przewiewnych naturalnych i delikatnych materiałów, by nie podrażniały skóry. Trzeba pilnować, aby prześcieradło było zawsze czyste i starannie naciągnięte, zagniecenia bowiem drażnią i uciskają skórę.
• Dbaj o to, by chory właściwie się odżywiał. Dla dobrej kondycji skóry ważna jest m.in. witamina C oraz cynk. Ich źródłem są warzywa, owoce, produkty zbożowe z pełnego przemiału, podroby, chude mięso, ryby. Musi również odpowiednio dużo pić (ok. 2 l dziennie), by nie dopuścić do odwodnienia organizmu (a także skóry).

Co robić, gdy odleżyny się pojawią

Leczenie odleżyn, nawet powierzchownych, powinien prowadzić lekarz. Nowoczesna terapia polega na stosowaniu specjalnych półprzepuszczalnych opatrunków pochłaniających nadmiar wysięku z rany, zabezpieczających ją przed zanieczyszczeniem i zapobiegających jej wysychaniu (aż o połowę skraca to czas leczenia). Mogą to być opatrunki hydrożelowe, hydrożelowe z alginatami lub żelowe hydrokoloidowe. Przy zaawansowanych zmianach martwiczych najpierw trzeba chirurgiczne oczyścić ranę.

miesięcznik "Zdrowie"