Czy każdy guz to rak? Ekspert radzi, jak rozpoznać, że mamy do czynienia z nowotworem

Weryfikacja

Autor: lek. Katarzyna Banaszczyk

Nowotwory to druga co do częstości przyczyna zgonów wśród Polaków (pierwszą są choroby układu sercowo-naczyniowego). Pojęcia nowotwór, rak oraz guz bardzo często używa się wymiennie, jednak należy mieć świadomość, że nie są to synonimy. Czy każdy guz to rak? Czy każdy guz to nowotwór?

Spis treści

1. Podział nowotworów
2. Nowotwory łagodne - cechy i przykłady
3. Nowotwory złośliwe - cechy i przykłady
4. Nowotwory miejscowo złośliwe - czym są?
5. Rak - co to jest?
6. Czym jest guz? Czy guz to rak?

Nowotwór to nieprawidłowa tkanka, która powstaje w przypadku, gdy nasz organizm może stracić kontrolę nad namnażaniem się swoich komórek. Ta utrata kontroli wynika z pojawienia się mutacji genetycznych w obrębie materiału genetycznego komórek (którym jest DNA - kwas deoksyrybonukleinowy). Organizm traci kontrolę nad danymi komórkami, nie reagują one bowiem między innymi na czynniki przeciwzrostowe, a także nie może poddać tych komórek apoptozie, czyli zaprogramowanej śmierci komorki. Nowotwór jest to więc tkanka, która ma pewną swoją autonomię i wymyka się spod kontroli.

Podział nowotworów

Nowotwory dzielimy umownie na:

• nowotwory łagodne - charakteryzują się wysokim stopniem zróżnicowania, co oznacza, że bardzo przypominają komórki, z których się wywodzą. Są znacznie częstsze, niż nowotwory złośliwe. Nie są typowo stanami zagrożenia życia i nie dają przerzutów, w ogromnej większości wiążą się z pomyślnym rokowaniem,
• nowotwory złośliwe - cechują się właściwościami destrukcyjnymi - naciekają otaczające tkankim, niszcząc je, rozrastają się, dają przerzuty i w wielu przypadkach prowadzą do wyniszczenia organizmu, a w konsekwencji, szczególnie w przypadku braku podjęcia leczenia - zgonu pacjenta. Raki, o których będzie mowa w dalszej części artykułu należą do nowotworów złośliwych,
• nowotwory miejscowo złośliwe - przeczytamy o nich poniżej.

Czytaj więcej: Nowotwór: łagodny czy złośliwy?

Nowotwory łagodne - cechy i przykłady

Zapoznajmy się z cechami patomorfologicznymi nowotworów łagodnych. Nowotwory te charakteryzują się przede wszystkim:

• dobrym odgraniczeniem od otaczających je tkanek - zazwyczaj posiadają torebkę łącznotkankową, która oddziela je od otoczenia,
• nie naciekają i nie zajmują otaczających tkanek,
• nie dają przerzutów,
• najczęściej cechują się powolnym, wieloletnim wzrostem.

Oczywiście istnieją pewne wyjątki od wymienionych powyżej reguł. Warto tutaj wspomnieć o mięśniakach macicy, które są nowotworami łagodnymi, ale mogą wykazywać szybkie tempo wzrostu podczas ciąży, co wynika z wpływu hormonów.

Do częstych i powszechnie występujących nowotworów łagodnych należą między innymi:

• włókniaki - zmiany wywodzące się z tkanki łącznej, mają one najczęściej postać miękkich guzków,
• tłuszczaki - zbudowane z tkanki tłuszczowej,
• mięśniaki,
• kostniaki - wywodzące się z tkanki kostnej, występują typowo u ludzi młodych,
• naczyniaki - wywodzące się z drobnych naczyń krwionośnych, ten nowotwór łagodny nie ma typowo torebki i może rozrastać się w pewnym stopniu pomiędzy otaczającymi go komórkami. W odniesieniu do narządów wewnętrznych, naczyniaki najczęściej lokalizują się w wątrobie.

Nowotwory złośliwe - cechy i przykłady

Nowotwory złośliwe istotnie różnią się od tych łagodnych. Należy tutaj wymienić przede wszystkim takie ich cechy, jak:

• zdolność do naciekania okolicznych tkanek i narządów,
• zdolność do przerzutowania,
• cechowanie się szybkim tempem wzrostu i brakiem torebki,
• naciekanie może odbywać się drogą naczyń krwionośnych i naczyń chłonnych, należy podkreślić, że nowotwory złośliwe mogą rozsiewać się również drogą płynu mózgowo-rdzeniowego i zajmować ośrodkowy układ nerwowy (mózg, rdzeń kręgowy),
• zdolność do wznowy wzrostu - w przypadku niedoszczętnego usunięcia tkanki nowotworowej - dochodzi do wznowy i “odrastania” nowotworu złośliwego,
• tworzenie naczyń o nieprawidłowej budowie - nowotwory złośliwe mają zdolność do angiogenezy.

Nowotwory złośliwe również można podzielić na kilka grup, zaliczamy tutaj:

• raki,
• mięsaki - są to nowotwory złośliwe wywodzące się z komórek mezenchymalnych,
• chłoniaki oraz białaczki - czyli nowotwory, które wywodzą się z tkanki limfatycznej i układu krwiotwórczego,
• nowotwory germinalne - nowotwory złośliwe mogą wywodzić się również z komórek płciowych i rozwijać się wówczas w obrębie jajników i jąder.

Podział ten obrazuje, że nie każdy nowotwór złośliwy to zawsze rak, a często wśród wielu osób dominuje właśnie takie, błędne przekonanie. Między słowem rak, a nowotwór złośliwy nie możemy postawić znaku równości, ponieważ nowotwory złośliwe to szersza grupa, gdzie należą zarówno raki, jak i na przykład mięsaki.

Nowotwory miejscowo złośliwe - czym są?

Choć po przeczytaniu informacji o nowotworach złośliwych, tytuł tego akapitu może nas nieco dziwić, to warto mieć świadomość, że w onkologii wyróżnia się także nowotwory miejscowo złośliwe.

Czym się charakteryzują? Nowotwory te tak, jak nowotwory złośliwe mają zdolność do naciekania okolicznych tkanek, ale nie dają przerzutów, co odróżnia je od typowych nowotworów złośliwych. Znanym przykładem nowotworu miejscowo złośliwego jest rak podstawnokomórkowy. Mimo, że określamy go mianem raka, to typowo nie daje on przerzutów odległych, ale może naciekać otaczające go tkanki.

Rak podstawnokomórkowy wywodzi się z komórek warstwy podstawnej naskórka (a dokładniej z nierogowaciejących komórek tej warstwy). Jest to najczęstszy nowotwór, dotykający skóry. Może pojawić się w każdym miejscu na naszym ciele, ale najczęściej lokalizuje się na głowie (typowo na twarzy) i szyi. Rak podstawnokomórkowy ma najczęściej postać guzka, który otoczony jest charakterystycznym, wałowatym brzegiem.

Z czasem guzek ten może ulegać owrzodzeniu i powiększać się. Leczenie raka podstawnokomórkowego typowo polega na wycięciu zmiany z niewielkim marginesem zdrowej skóry.

Rak podstawnokomórkowy charakteryzuje się bardzo dobrym rokowaniem co do przeżycia, co na pewno odróżnia go od typowo złośliwych nowotworów takich, jak na przykład rak płuca.

Rak - co to jest?

Rak (carcinoma) to nowotwór złośliwy, który wywodzi się z nabłonka. Tkanki nabłonkowe wyściełają między innymi przewód pokarmowy, czy jamę nosową. Komórki nabłonkowe w naszym organizmie wywodzą się z trzech listków zarodkowych:

• z mezodermy - z tego listka zarodkowego wywodzi się nabłonek kanalików nerkowych, trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że z mezodermy może powstać rak, jak i mięsak (czyli nowotwór złośliwy, wywodzący się z tkanki mezenchymalnej),
• z endodermy - nabłonek jelita,
• z ektodermy - komórki skóry i tym samym - raki skóry.

Raki mają często dodatkowe określenia, które podpowiadają nam z jakiego rodzaju komórek nabłonkowych się wywodzą. Wyróżniamy między innymi:

• raki płaskonabłonkowe - nowotwory te zbudowane są z komórek, które przypominają nabłonek wielowarstwowy płaski, takie raki pojawiają się typowo w jamie ustnej, oskrzelach, przełyku, ale także w gardle,
• gruczolakoraki - w tym przypadku komórki tego nowotworu tworzą struktury gruczołowe. Tego rodzaju raki diagnozowane są typowo w przewodzie pokarmowym, gruczołach endokrynnych, trzustce, ale również w wątrobie, płucach, czy też w nerkach,
• raki urotelialne - wywodzą się z nabłonka przejściowego, który wyściela drogi moczowe (między innymi pęcherz moczowy, moczowody, miedniczki nerkowe),
• raki anaplastyczne - w tym przypadku nie można rozpoznać z jakiego rodzaju nabłonka wywodzi się dany nowotwór złośliwy, takie nowotwory nazywane są także nowotworami złośliwymi niezróżnicowanymi.

Czym jest guz? Czy guz to rak?

Należy wyraźnie powiedzieć, że nie każdy guz to rak, a co więcej - nie każdy guz to w ogóle nowotwór. Guzem nazywamy na przykład powiększony narząd, który lekarz wyczuwa przez powłoki brzuszne.

Guzy (oraz mniejsze, niż jeden centymetr - guzki) to też wykwity (zmiany) skórne (w dermatologii), które są wyniosłe ponad poziom skóry i wynikają z procesów, toczących się w skórze właściwej, a nawet w tkance podskórnej. Guzami często nazywa się także torbiele, czy zmiany zapalne, ale również krwiaki, będące na przykład zmianami pourazowymi.

Podsumowując, nie powinniśmy używać słów guz, rak i nowotwór w sposób wymienny. Nie są to synonimy - nie oznaczają tego samego.

lek. Katarzyna Banaszczyk