Reumatoidalne zapalenie stawów tzw. RZS - przyczyny, objawy i leczenie

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) wbrew pozorom nie dotyczy tylko bólu stawów. To choroba autoimmunologiczna, której przyczyny nie są znane. Ważna jest szybka diagnoza i leczenie, bo im szybciej zostanie podjęta terapia, tym chory ma większą szansę na zachowanie sprawności ruchowej i w miarę normalne życie. Jakie są objawy RZS i jak powstrzymać postęp choroby?

Reumatoidalne zapalenie stawów, inaczej RZS, znany także jako gościec stawowy, a niekiedy określane także jako reumatologiczne zapalenie stawów, dotyka około 350 tys. Polaków (0,5-1,5 proc. populacji). Tak jak w przypadku innych chorób o podłożu autoimmunologicznym większość stanowią kobiety.

RZS występuje u nich 3 razy częściej niż u mężczyzn. Jedną z przyczyn mogą być zmiany hormonalne w okresie ciąży, karmienia, menopauzy. Choroba na ogół zaczyna się między 40. a 50. rokiem życia, ale nie omija też osób, które niedawno wkroczyły w dorosłe życie.

Spis treści

1. RZS - co to za choroba?
2. Reumatoidalne zapalenie stawów: przyczyny
3. Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): objawy
4. Zobacz, jak wyglądają stawy objęte RZS
5. Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): diagnostyka
6. Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): leczenie
7. RZS: konieczna rehabilitacja

RZS - co to za choroba?

Reumatoidalne zapalenie stawów - RZS to choroba układowa (ogólnoustrojowa) tkanki łącznej o podłożu immunologicznym. Nie dotyczy zatem wyłącznie stawów, ale w nich się właśnie zaczyna i czyni największe spustoszenie.

Jej początkiem jest stan zapalny błony maziowej, który prowadzi do jej przerostu i pogrubienia. W miarę postępu choroby błona odcina chrząstki stawowe od źródła substancji odżywczych, czyli od płynu stawowego.

Powoduje to ich uszkodzenie, powstawanie nadżerek  i dalszą, nieodwracalną  destrukcję tkanek stawowych, a także okołostawowych:

• torebek stawowych
• ścięgien i ich pochewek
• więzadeł

Z czasem dochodzi do zniekształceń stawów i upośledzenia ich funkcji. Chory stopniowo traci sprawność ruchową.

W przebiegu RZS dość często dochodzi do zajęcia innych narządów i układów, takich jak np.:

• płuca
• serce
• nerki
• układ naczyniowy
• układ nerwowy
• amyloidoza wtórna
• zespół Sjörgena

Powikłania pozastawowe choroby mogą stanowić zagrożenie życia.

Reumatoidalne zapalenie stawów: przyczyny

Nie warto się nad tym zastanawiać, ponieważ etiologia RZS pozostaje nieznana. Z niewiadomego powodu układ immunologiczny atakuje własne tkanki, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego. Znane są natomiast czynniki, które biorą udział w tym procesie.

Pierwszy z nich to czynnik genetyczny. Możemy mieć predyspozycje do reumatoidalnego zapalenia stawów, jeśli odziedziczyliśmy gen HLA-DRB1.

Jednakże muszą dodatkowo zaistnieć czynniki środowiskowe, żeby choroba zaatakowała (palenie tytoniu, infekcje, autoantygeny). Inicjują zaburzenia pracy układu immunologicznego, polegające na pobudzeniu limfocytów T do uwalniania cytokin prozapalnych.

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): objawy

Najczęściej spotykane objawy RZS to ból i obrzęk małych stawów rąk i stóp. We wczesnej fazie choroby symptomy te rzadziej dotyczą tzw. dużych stawów:

• barkowego
• łokciowego
• biodrowego
• kolanowego
• skokowego

Charakterystyczne jest, że dolegliwości występują symetrycznie, tzn. w tych samych stawach po obu stronach ciała.

Typowa jest też ich poranna sztywność, trwająca co najmniej godzinę. Chorobie mogą towarzyszyć:

• uczucie zmęczenia
• stany podgorączkowe i gorączka
• chudnięcie
• brak apetytu

Jej przebieg jest bardzo różnorodny, ale zazwyczaj przypomina sinusoidę: okresy zaostrzeń przeplatają się z okresami remisji, np. w czasie ciąży choroba często się wycisza, a po urodzeniu dziecku ponownie się uaktywnia.

Zobacz, jak wyglądają stawy objęte RZS

Zobacz galerię 4 zdjęcia

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): diagnostyka

Już po roku trwania choroby, jeżeli nie jest właściwie leczona, u wielu osób można stwierdzić nadżerki powierzchni stawowych. Tymczasem chorzy często znacznie dłużej czekają na postawienie diagnozy, chociaż dzięki obowiązującym od 2010 r. nowym kryteriom klasyfikacji reumatoidalnego zapalenia stawów (ACR/EULAR) można je rozpoznać we wczesnej fazie.

Wprowadzają one specjalną punktową skalę, która bierze pod uwagę:

• liczbę zajętych stawów
• wyniki badań serologicznych (czynnik reumatoidalny RF i przeciwciała przeciw cytrulinowemu peptydowi ACPA)
• oznaczenie wskaźników ostrej fazy zapalnej (OB i/lub białko c-reaktywne CRP)
• czas trwania objawów (powyżej 6 tygodni)

Wynik równy 6 lub więcej potwierdza RZS.

Kryteria klasyfikacyjne są tak skonstruowane, że nie wykluczają choroby nawet przy negatywnych wynikach badań serologicznych (zdarza się to u ok. 5 proc. chorych). W ramach diagnostyki wykonuje się też rentgen rąk i stóp na początku choroby. Potem powtarza się go co 2 lata, aby ocenić postęp choroby.

Można też ocenić aktywność choroby, co ma istotne znaczenie zwłaszcza w prowadzeniu terapii, za pomocą wskaźnika DAS28, biorącego pod uwagę zarówno objawy kliniczne, jak i wyniki badań laboratoryjnych. Do jego obliczania bierze się pod uwagę:

• liczbę bolesnych i liczbę obrzękniętych stawów
• OB
• subiektywną ocenę aktywności choroby przez pacjenta

DAS28 poniżej 2,6 świadczy o remisji RZS, powyżej 5,1 o dużej jego aktywności.

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): leczenie

Uważa się, że terapia powinna być rozpoczęta w ciągu 3-6 miesięcy od czasu wystąpienia objawów. Leki, którymi dysponujemy, nie potrafią wyleczyć RZS, ale hamują postęp choroby. Jeśli zostaną wcześnie podane, zwiększają szansę na uzyskanie i utrzymanie remisji choroby lub małej jej aktywności. Zapobiega to nieodwracalnym zmianom w stawach, które mogą prowadzić do inwalidztwa, oraz powikłaniom pozastawowym.

Podstawę terapii stanowią leki modyfikujące przebieg choroby (metotreksat, leflunomid, sulfasalazyna czy słabiej działające cyklosporyna A i arechina). Hamują one namnażanie się komórek zapalnych.

Podawanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych zaleca się tylko przy zaostrzeniu choroby, ponieważ zwiększają ryzyko zapalenia błony śluzowej żołądka i choroby wrzodowej. Nie ma takiego niekorzystnego działania na układ pokarmowy lek przeciwzapalny o nieco innym mechanizmie działania, ale jest drogi.

W okresach dużej aktywności RZS lub przy braku efektów terapii lekami modyfikującymi przebieg choroby stosuje się glikokortykoidy, ale przez krótki okres, gdyż mają wiele działań niepożądanych.

Przełomem w leczeniu RZS okazały się leki biologiczne, ukierunkowane na poszczególne cytokiny prozapalne. Zmniejszają ból, hamują znacząco postęp choroby, a podawane w pierwszej jej fazie zapobiegają uszkodzeniom stawów. Na ogół podaje się je łącznie z lekiem modyfikującym przebieg choroby przez rok-dwa lub dłużej zależnie od wskazań.

Powodują wyciszenie choroby na kilka, kilkanaście miesięcy lub dłużej. Powinno się do nich powracać w okresach zaostrzenia. Są refundowane przez NFZ, ale w ramach programów terapeutycznych. Trzeba spełniać określone kryteria, aby z nich skorzystać. Podstawowe to brak efektów leczenia dwoma lekami modyfikującymi przebieg choroby po pół roku terapii.

RZS: konieczna rehabilitacja

Stawy objęte stanem zapalnym trzeba oszczędzać, ale nie wolno pozbawiać ich ruchu. Zmniejsza się bowiem wtedy ich ruchomość, wydzielanie płynu stawowego i słabną mięśnie. Dlatego kinezyterapia (leczenie ruchem) ma ogromne znaczenie dla utrzymania sprawności.

Ponadto łagodzi ból, redukuje stres. Specjalne zestawy ćwiczeń początkowo wykonuje się pod okiem rehabilitanta, a potem według jego wskazówek samemu w domu. Farmakologiczne leczenie RZS wspomagają dobrze dobrane zabiegi, np.:

• krioterapia
• laseroterapia
• jonoforeza z lekami przeciwzapalnymi
• masaże

Chociaż część urlopu warto spędzić w sanatoriach, które oferują wiele zabiegów łagodzących dolegliwości (np. kąpiele borowinowe, kąpiele siarczkowe, masaże), a przede wszystkim wypoczynek.

miesięcznik "Zdrowie"

2,00 zł

Kup teraz

ABS, dieta na płaski brzuch - e-poradnik

Z poradnika dowiesz się:

• co jeść, by osiągnąć wymarzony rezultat
• które produkty są zakazane
• dlaczego wystarczy ćwiczyć co drugi dzień