Rak trzustki - objawy i leczenie raka trzustki

Weryfikacja

Autor: lek. Maciej Grymuza

Rak trzustki jest wyjątkowo trudnym do leczenia nowotworem. Ta odmiana raka długo nie daje żadnych objawów, a kiedy te się pojawiają, na skuteczne leczenie jest za późno. Jakie są przyczyny, objawy i rodzaje raka trzustki? Czy i kiedy możliwe jest jego skuteczne leczenie?

Spis treści

1. Rak trzustki - rodzaje
2. Rak trzustki - objawy
3. Rak trzustki - czynniki ryzyka
4. Rak trzustki - profilaktyka
5. Rak trzustki - badania
6. Rak trzustki - leczenie

Rak trzustki jest bardzo groźnym nowotworem, nie tylko dlatego że charakteryzuje się szybkim wzrostem i wczesnym pojawianiem się przerzutów, ale też dlatego że bardzo długo nie powoduje żadnych objawów, a przede wszystkim nie istnieje skuteczne badanie przesiewowe w kierunku tego nowotworu.

Warto dowiedzieć się, kto jest narażony na występowanie tego nowotworu oraz jakie są objawy raka trzustki.

Rak trzustki - rodzaje

Wśród nowotworów trzustki rozróżniamy nie tylko raka, ale też złośliwe rozrosty komórek wydzielających hormony trzustkowe, tak zwane guzy neuroendokrynne, są to rzadkie choroby. Należą do nich:

• insulinoma
• gastrinoma.

Guzy te powodują objawy odpowiadające hormonom przez siebie produkowanym i są to odpowiednio: spadki poziomu glukozy we krwi oraz powstawanie licznych wrzodów żołądka i dwunastnicy.

W odróżnieniu od nich rak trzustki wywodzi się z części zewnątrzwydzielniczej (komórek przewodów trzustkowych odpowiedzialnych za produkcję enzymów trawiennych), w związku z jego pochodzeniem nazywany jest gruczolakorakiem i nie ma czynności hormonalnej.

Niestety nowotwór trzustki należy do jednych z częstszych pod względem zachorowalności (10. miejsce u kobiet i 9. u mężczyzn wśród wszystkich nowotworów) oraz śmiertelności (5. miejsce u kobiet i 6. u mężczyzn pod względem ilości zgonów z powodu nowotworów).

Rak trzustki - objawy

Na występowanie objawów wpływ ma wielkość i umiejscowienie nowotworu. Rak trzustki bardzo długo rozwija się bezobjawowo lub powoduje bardzo dyskretne i niecharakterystyczne dolegliwości, tym bardziej jeśli zlokalizowany jest w trzonie lub ogonie trzustki.

Na dość wczesnym etapie rozwoju nowotworu pojawiają się:

• dyskomfort w jamie brzusznej
• wzdęcia
• brak łaknienia
• utrata masy ciała
• biegunka
• nudności.

Objawy występujące w wielu innych chorobach znacznie częstszych niż rak trzustki, jak chociażby zwykłe zatrucie pokarmowe, czy zespół jelita drażliwego. Sprawia to, że jego diagnostyka jest wyjątkowo trudna.

Jeśli rak zajmuje głowę trzustki, zdarza się, że wcześnie pojawi się żółtaczka bez kolki, gdyż rozrastający się nowotwór blokuje drogi żółciowe, a dokładnie przewód żółciowy wspólny. Jest to jedna z niewielu okazji by wykryć ten nowotwór w relatywnie wczesnym stadium rozwoju.

Późne objawy raka trzustki są znacznie bardziej charakterystyczne: wspomina żółtaczka może być też objawem przerzutów raka do okolicznych węzłów chłonnych, które podobnie jak sam nowotwór uciskać mogą drogi żółciowe powodując poza zażółceniem skóry odbarwienie stolca oraz ciemnienie moczu, a także świąd skóry spowodowany przez złogi bilirubiny.

Inne dolegliwości to m. in. ból pleców spowodowany uciskiem nowotworu na pnie nerwowe lub zapaleniem trzustki, jest on silny i opasujący.

Objawy późnego raka trzustki to także ból brzucha, jadłowstręt, szybkie uczucie sytości i wyniszczenie.

Dolegliwości żołądkowo-jelitowe w zaawansowanym stadium choroby mają postać nudności i wymiotów, dochodzi do zaburzenia rytmu wypróżnień czy krwawienia z przewodu pokarmowego i są to skutkiem nacieku dwunastnicy oraz zakrzepicy żyły wrotnej.

Rak trzustki może także powodować:

• nietolerancję glukozy i cukrzycę
• ostre zapalenie trzustki
• zakrzepicę żylną
• wędrujące zakrzepowe zapalenie żył (tzw. zespół Trousseau)
• krwawienie z przewodu pokarmowego
• wodobrzusze

Rak trzustki - czynniki ryzyka

Rak trzustki częściej występuje u osób palących papierosy, uważa się, że nawet 25% przypadków tego nowotworu ma związek z paleniem.

Ponadto nowotwór ten występuje częściej u osób chorujących na otyłość, cukrzycę i przewlekłe zapalenie trzustki.

To ostatnie jest przewlekłą chorobą zapalną, prowadzi do niewydolności trzustki, a skutkiem tego do bólów brzucha, biegunki, niedożywienia i cukrzycy. Przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki najczęściej jest alkohol.

Nie bez znaczenia w pochodzeniu raka trzustki jest predyspozycja genetyczna, występowanie tego nowotworu u krewnych oraz wrodzone zespoły nowotworowe, jak np.:

• zespół Peutza i Jeghersa
• zespół Lyncha (gen HNPCC)
• rodzinna polipowatość jelita grubego (gen APC).

Rak trzustki zdarza się także częściej u nosicieli genu BRCA2 odpowiedzialnego za rodzinne występowania raka piersi i raka jajnika.

Rak trzustki - profilaktyka

Najważniejszą metodą profilaktyki jest zwalczanie czynników ryzyka raka trzustki, przede wszystkim zaprzestanie palenia papierosów, ale także leczenie cukrzycy i otyłości.

• Jak skutecznie przestać palić?

W przypadku osób, które mają w rodzinie osoby chorujące na raka trzustki profilaktycznie stosuje się badania obrazowe.

Do tej grupy zaliczają się:

• osoby mające przynajmniej 2 krewnych chorych na raka trzustki
• nosicieli mutacji BRCA2
• chorzy na zespół Peutza-Jeghersa
• chorzy na zespół Lyncha.

Rak trzustki - badania

W badaniach laboratoryjnych początkowo wyniki są prawidłowe, wraz z pojawieniem się żółtaczki wzrasta ilość bilirubiny, fosfatazy alkalicznej i GGTP, które świadczą o uszkodzeniu dróg żółciowych. Wraz z rozwojem choroby dołączają się:

• anemia (niedokrwistość)
• hipoalbuminemia (niedobiałczenie)

Marker raka trzustki tak zwany CA 19-9 nie jest pomocny w rozpoznawaniu tego nowotworu, ponieważ jego wzrost będący istotny klinicznie pojawia się dopiero, kiedy nowotwór jest bardzo zaawansowany.

Co więcej wzrost CA 19-9 obserwujemy również w innych chorobach przebiegających z żółtaczką, czyli np. kamicy dróg żółciowych.

Dlatego też CA19-9 ten wykorzystywany jest raczej do monitorowania przebiegu choroby i wykrywania ewentualnych wznów raka trzustki.

• Antygen nowotworowy CA 19-9 – norma i wyniki badań

W zakresie badań obrazowych niezwykle istotne jest USG, poza samym nowotworem można uwidocznić:

• powiększone węzły chłonne
• poszerzenie dróg żółciowych
• przerzuty w wątrobie.

Niestety wynik prawidłowy nie wyklucza wczesnego stadium raka trzustki.

Najważniejszym badaniem jest tomografia komputerowa jamy brzusznej z kontrastem, badanie to służy nie tylko do rozpoznania nowotworu, ale też do oceny jej zaawansowania i możliwości operacji.

W podobnym celu lecz mniej powszechnie wykonuje się badanie rezonansu magnetycznego.

Rzadziej wykonywane badania to EUS, czyli ultrasonografia wykonywana przez dwunastnicę, umożliwia ona nie tylko ocenę niewielkich guzów, węzłów chłonnych i naczyń, ale też wykonanie biopsji zmiany.

W celu leczenia żółtaczki wykonuje się ECPW, podczas tego badania podaje się kontrast do dróg żółciowych, a następnie wykonuje zdjęcia rentgenowskie celem zobrazowania przeszkody w przepływie, po czym usuwa się ją.

Badanie to umożliwia również wykonanie biopsji lub pobranie materiału do badania cytologicznego.

• Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW) - badanie dróg żółciowych i trzustki

Rak trzustki jest jednym z niewielu nowotworów, którego rozpoznanie może być postawione na podstawie tylko badań obrazowych, bez potwierdzenia histopatologicznego. Jest to możliwe jednak tylko w bardzo zaawansowanych stadiach, kiedy operacja usunięcia raka nie jest technicznie możliwa.

Jeśli natomiast zaawansowanie nowotworu pozwala na podjęcie terapii, wtedy konieczne jest potwierdzenie rozpoznania, biopsję zmiany wykonuje się najczęściej przez skórę lub w czasie endoskopowej ultrasonografii.

Rak trzustki - leczenie

Niestety rak trzustki jest bardzo złośliwym nowotworem, rośnie szybko, szybko też nacieka sąsiednie narządy. Podobnie przerzuty pojawiają się wcześnie, najpierw w otrzewnej, następnie w węzłach chłonnych, wątrobie i w końcu w narządach odległych.

Wyniki leczenia zależą przede wszystkim od możliwości całkowitego chirurgicznego usunięcia nowotworu, niestety rzadko jest to możliwe, przez co rokowanie co do całkowitego wyleczenia i przeżycia nie jest pomyślne.

Rokowania raka trzustki są zależne od zaawansowania choroby. Pacjent może podjąć dwie terapie: leczenie radykalne i leczenie paliatywne. Szacuje się, że leczenie radykalne można podjąć tylko u ok. 20% chorych.

Celem pierwszego z nich jest całkowite wyleczenie raka trzustki, niestety rzadko jest ono możliwe ze względu na naciek okolicznych narządów i przerzuty.

Zabieg operacyjny jest bardzo trudny i obarczony ryzykiem wielu powikłań, ponieważ trzustka leży blisko aorty, żyły głównej dolnej, dwunastnicy oraz tętnicy krezkowej, a więc ważnych życiowo narządów.

Mimo to operacja jest główną metodą leczenia radykalnego, stosuje się tak zwaną pankreatoduodenektomię metodą Kauscha i Whipple’a, czyli usunięcie części trzustki, pęcherzyka żółciowego, dwunastnicy oraz części żołądka.

Po operacji kontynuuje się leczenie stosując chemioterapię lub radioterapię.

Leczenie paliatywne ma za zadanie wydłużyć życie chorego i zmniejszyć dolegliwości bólowe. Tę strategię postępowania wybiera się w bardzo zaawansowanych nowotworach, gdy nie ma szans na całkowite usunięcie raka.

Leczenie to obejmuje:

• chemioterapię
• leczenie przeciwbólowe (farmakologiczne oraz zabiegowe)
• leczenie żółtaczki - endoskopowe lub operacyjne
• leczenie niewydolności trzustki - suplementacja enzymów trawiennych produkowanych przez ten narząd
• profilaktykę zakrzepicy.

Rak trzustki jest bardzo groźnym nowotworem, przede wszystkim dlatego, że objawy często w ogóle nie występują, a dolegliwości pojawiają się dopiero w bardzo zaawansowanym stadium. Należy pamiętać, że palenie ponad dwukrotnie zwiększa ryzyko nowotworu, dlatego podstawą profilaktyki jest ich eliminacja. Niestety leczenie raka trzustki jest trudne i rzadko kończy się sukcesem.

Lek. Maciej Grymuza

Absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończył studia z wynikiem ponad dobrym. Aktualnie jest lekarzem w trakcie specjalizacji z kardiologii oraz student studiów doktoranckich. Interesuje się szczególnie kardiologią inwazyjną oraz urządzeniami wszczepialnymi (stymulatorami).

lek. Maciej Grymuza