Dopalacze: nowe narkotyki syntetyczne groźne dla zdrowia

Dopalacze to substancje psychoaktywne, które nie znajdują się na liście substancji kontrolowanych ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii. Choć zakaz sprzedaży dopalaczy spowodował spadek liczby użytkowników tych narkotyków, to jednak w ostatnich miesiącach liczba sięgających po te narkotyki znowu rośnie.

Dopalacze, do niedawna sprzedawane legalnie (zakaz wprowadzono w październiku 2010 r.), wydawały się niegroźnymi preparatami, jednak szybko okazało się, że tak nie jest. Produkty te są narkotykami, zawierającymi w składzie nierzadko i po trzy, cztery substancje psychoaktywne - taki miks syntetyków może nie tylko spowodować uzależnienie, ale nawet zabić.

Dopalacze groźne jak amfetamina

– Stale pojawiają się nowe substancje psychoaktywne. W czasie ostatnich kilku lat na rynek trafiło ich ponad 150. W 2008 roku istniały w Polsce dwa sklepy z dopalaczami, po dwóch latach funkcjonowało ich już ponad 1400! – mówi prof. Zbigniew Fijałek, szef Narodowego Instytutu Leków, zajmującego się kontrolą leków i produktów leczniczych. Kontrole przeprowadzone przez Państwową Inspekcję Sanitarną wspólnie z policją oraz zakaz sprzedaży zaowocowały pobraniem ponad 12 tys. próbek i zamknięciem 1400 sklepów. W 2008 roku sprzedaż na świecie wyglądała następująco: na pierwszym miejscu znajdowały się konopie, na drugim kokaina, dalej amfetamina i na czwartym miejscu mefedron.
- Amfetamina to jeden ze związków, którego strukturę zaczęto modyfikować  i tworzyć nowe substancje, niekontrolowane przez prawo, a wykazujące podobne, jeżeli nie identyczne, działanie jak amfetamina – tłumaczy prof. Zbigniew Fijałek. - W 2008 roku na czwartym miejscu jeśli chodzi o poważne narkotyki, z którymi cały świat walczy, był mefedron – znany jako substancja bardzo szybko wpisana na listę tych kontrolowanych. Problem z kontrolą i badaniem nowych narkotyków syntetycznych jest duży, bo jeśli chodzi o stare narkotyki to ich skład, źródła syntezy czy zanieczyszczenia są nam znane od lat. Natomiast skład nowych  narkotyków stale zmienia się, a pomysłowość ich twórców jest olbrzymia - ponad 150 nowych substancji weszło do stosowania w czasie dosłownie ostatnich kilku lat.

Czytaj także: Zażywasz dopalacze? Może cię czekać zniżka na pogrzeb...

Nowe dopalacze: tabletki, kapsułki, naklejki, proszek czy susz

Rynek dopalaczy w czasie ostatnich lat rozwinął się niezwykle szybko, powstało ponad 1400 sklepów, w których sprzedawano je legalnie jako wyroby kolekcjonerskie, odżywki dla roślin czy nawozy do roślin, sole do kąpieli. Polska Inspekcja Sanitarna jesienią 2010 r. w czasie miesiąca przeprowadziła z policją ponad 3,5 tys. kontroli, w wyniku których zamknięto ponad 1400 sklepów i pobrano ponad 12 tys. próbek substancji sprzedawanych w tych sklepach. Badaniem próbek zajęło się 8 instytucji w Polsce.
- Żeby kontrolować musimy wiedzieć czego szukamy. O tych materiałach nie wiedzieliśmy nic, bo to co było podane na opakowaniu nie było zgodne ze składem produktów. Wyzwanie było olbrzymie – głównie naukowe, bo nie wiedzieliśmy, czego szukamy. Substancje psychoaktywne, które trafiły do badań były w postaci tabletek, ale też występowały jako kapsułki, naklejki, proszek do nosa czy susz roślinny. Dzięki nowoczesnym aparaturom udało nim się zidentyfikować te substancje: we wszystkich próbkach znajdowały się substancje psychoaktywne (minimum jedna). Nie było tam znanych roślin narkotycznych, figurujących na liście preparatów kontrolowanych - wszystkie produkty zawierały rozpylone syntetyczne związki, działające podobnie jak związki w konopiach. Prawie 5 proc. próbek zawierały aktywne substancje farmaceutyczne, działające znieczulająco i tylko 5 proc. zawierało produkty z listy kontrolowanych, czyli już poznanych i zakazanych. Ponad połowa próbek zawierała mocne substancje psychoaktywne o działaniu narkotycznym i uzależniającym. Tylko 17 proc,. badanych zawierało tylko jedną substancję psychoaktywną – pozostałe w składzie miały ich dwie, trzy albo cztery!. W połączeniu z alkoholem stanowi to mieszankę wybuchową, tym bardziej, że są to substancje mocno zanieczyszczone genotoksycznie. Ciekawostką jest fakt, że substancje, które po trafieniu na listę preparatów kontrolowanych – od razu znikają z rynku, i szybko są zastępowane przez nieznane, nowe związki.

Dopalacze a zdrowie

Szkodliwość dopalaczy jest ogromna, nierzadko większa nawet niż innych narkotyków, bo ich skład jest nieznany. Jeśli dodatkowo w jednym produkcie występuje kilka substancji psychoaktywnych - w oddziałach toksykologii lekarze jedyne co mogą zrobić, to leczyć pacjenta objawowo. Do substancji, które można znaleźć w dopalaczach należą:

• BZP (N–benzylopiperazyna) - substancja psychoaktywna. BZP ma właściwości pobudzające, wywołuje euforię, zwiększenie koncentracji, intensyfikuje odbiór bodźców zewnętrznych, ale też wywołuje drgawki, podniesienie temperatury ciała, mdłości, uczucie zagubienia, psychozy, bóle głowy czy bezsenność trwająca nawet przez 3 doby po przyjęciu dawki. Może spowodować uzależnienie i wywołać silne ataki padaczki,
• TFMPP – (3 – Trifluorometylofenylpiperazyna) – substancja psychoaktywna z grupy pochodnych piperazyny, ma działanie stymulującym. Wywołuje migreny, bóle głowy, utratę apetytu, bezsenność, wymioty. Może uzależniać i obciążać układ krążenia jak BZP.
• Mefedron wywołuje: pobudzenie, euforię, otwartość, rozszerzenie źrenic, rumieńce na twarzy, drżenie rąk, pocenie, zmiany temperatury ciała, podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi i zaburzenia rytmu serca, zaburzenia pamięci, szczękościsk, realistyczne sny. Efekty zażycia przypominają działanie amfetaminy i jej pochodnych, szczególnie ecstasy.
• MDPV – organiczny związek chemiczny, pochodna fenyloetyloaminy. Działa psychoaktywnie: pobudza, podwyższa koncentrację, powoduje bezsenność, podniecenie seksualne, niepokój, nerwowość, przyspieszone rytm serca, skoki ciśnienia, pocenie się, nudności. Bywa, że  wywołuje napady paniki i przewlekłe stany psychotyczne.
• Kanaboidy - to grupa związków chemicznych z rośliny Cannabis sativa L. Najbardziej aktywni chemicznie przedstawiciele tej grupy to kanabiol, kanabidiol i tetrahydrokanabinol (substancje psychotropowe). Ich działanie farmakologiczne opiera się na działaniu przeciwbólowym.

Dopalacze: prawo w Polsce i Unii

Nielegalne narkotyki i nowe substancje psychoaktywne stały się wyzwaniem zarówno dla rządzących, jak i wszystkich, którzy zajmują się tą problematyką na co dzień.
Na podstawie uchwalonej pod koniec ubiegłego roku nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, w Polsce zakazana jest produkcja i sprzedaż jakichkolwiek substancji lub produktów, które mogą być używane jak środki odurzające. W przypadku uzasadnionego podejrzenia, że produkt stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia, inspektor sanitarny może zamknąć sklep lub hurtownię na czas do trzech miesięcy, w którym substancja będzie badana. Zapis o domniemaniu psychoaktywności substancji sprawi, że będzie można zamknąć sklep, jeśli tylko padnie podejrzenie, że sprzedawane są tam dopalacze.
W ubiegłym roku na rynku unijnym odnotowano liczbę 41 nowych substancji psychoaktywnych sprzedawanych legalnie - wynika z raportu Komisji Europejskiej. Zanim te narkotyki trafią na listę objętych zakazem produkcji i sprzedaży, producenci opracowują nowy skład i omijają w ten sposób zakaz. Dotychczasowy system wykrywający nowe substancje nie jest wystarczająco sprawny, by poradzić sobie z tak dużym wzrostem nowych substancji na rynku - mówi Viviane Reding, unijna komisarz ds. sprawiedliwości. Dlatego zasady muszą być wzmocnione, by młodzi ludzie nie wpadali w pułapkę tych niebezpiecznych narkotyków. 
Jest prawdopodobne, że Komisja Europejska zmieni procedury dotyczące postępowania w sprawie zakazywania produkcji i sprzedaży substancji psychoaktywnych, dzięki którym będzie można zakazać produkcji i sprzedaży narkotyków syntetycznych znacznie szybciej niż dotychczas  (obecnie trwa to około roku).